Wścieklizna to jedna z najgroźniejszych chorób zakaźnych, która może dotknąć zarówno dzikie, jak i domowe zwierzęta. Szczególnie narażone są koty wychodzące, które mają kontakt z innymi zwierzętami. Choroba ta występuje na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy i stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), każdego roku na świecie z powodu wścieklizny umiera około 59 000 osób. Choć dzięki szczepieniom ochronnym przypadki wścieklizny są obecnie rzadkie w wielu krajach rozwiniętych, wciąż pozostaje ona istotnym problemem w krajach rozwijających się.

Czym jest wścieklizna i jak dochodzi do zakażenia?

Wścieklizna (łac. Rabies) to śmiertelna choroba wirusowa atakująca układ nerwowy ssaków, w tym kotów i ludzi. Wirus wścieklizny (RABV) należy do rodziny Rhabdoviridae i jest przenoszony głównie przez ślinę zakażonych zwierząt. Do zakażenia najczęściej dochodzi poprzez ugryzienie, ale wirus może też przedostać się do organizmu przez zadrapanie lub kontakt śliny z uszkodzoną skórą. Wirus ma charakterystyczny kształt przypominający pocisk i zawiera jednoniciowy RNA. Po dostaniu się do organizmu, przemieszcza się wzdłuż włókien nerwowych do mózgu z prędkością około 3 milimetrów na godzinę.

Czy wiesz, że wirus wścieklizny może przetrwać w ślinie zmarłego zwierzęcia nawet do 24 godzin? Dlatego nigdy nie należy dotykać nieznanych martwych zwierząt bez odpowiedniego zabezpieczenia. Wirus jest jednak wrażliwy na działanie promieni UV i standardowych środków dezynfekujących.

Objawy wścieklizny u kotów

Okres inkubacji wirusa może trwać od kilku dni do nawet roku, choć najczęściej wynosi 3-8 tygodni. Długość tego okresu zależy od wielu czynników, w tym od miejsca ukąszenia (im bliżej mózgu, tym krótszy okres inkubacji), ilości wprowadzonego wirusa oraz indywidualnej odporności organizmu. Przebieg choroby można podzielić na trzy charakterystyczne fazy.

Faza prodromalna

Pierwsze objawy są często niespecyficzne i mogą być mylone z innymi schorzeniami. W tej fazie, która zwykle trwa 2-3 dni, można zaobserwać:
– Zmiany w zachowaniu – kot staje się niespokojny lub apatyczny, może wykazywać nietypowe przywiązanie do właściciela
– Gorączkę, która może osiągać nawet 40°C
– Rozszerzenie źrenic i nadwrażliwość na światło
– Wzmożoną wrażliwość na bodźce dźwiękowe i dotykowe
– Lizanie lub drapanie miejsca ugryzienia, nawet jeśli rana już się zagoiła

Faza pobudzenia

Jest to najbardziej charakterystyczna faza choroby, trwająca zazwyczaj 2-4 dni, podczas której występują:
– Agresja bez wyraźnego powodu, często z atakami szału
– Atakowanie ludzi i innych zwierząt, często z niezwykłą zajadłością
– Nadmierne ślinienie spowodowane paraliżem mięśni gardła
– Trudności z przełykaniem i wodowstręt (hydrofobia)
– Nienaturalne dźwięki, w tym zmiana tonu miauczenia
– Brak strachu przed naturalnymi wrogami i nietypowe zachowania
– Nieskoordynowane ruchy i zaburzenia równowagi

Warto wiedzieć: Wbrew powszechnej opinii, nie wszystkie zakażone koty wykazują agresję. U niektórych może wystąpić tzw. cicha forma wścieklizny, charakteryzująca się głównie paraliżem. Ta forma może być szczególnie niebezpieczna, ponieważ zwierzę nie wykazuje typowych objawów agresji, co może uśpić czujność opiekunów.

Faza porażenna

To ostatnia faza choroby, w której następuje:
– Paraliż mięśni szczęk i krtani, stopniowo rozprzestrzeniający się na całe ciało
– Trudności z oddychaniem prowadzące do niewydolności oddechowej
– Śpiączka i zaburzenia świadomości
– Śmierć w ciągu 2-4 dni na skutek niewydolności oddechowej lub zatrzymania pracy serca

Profilaktyka i postępowanie w przypadku podejrzenia wścieklizny

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania wściekliźnie jest regularne szczepienie kotów. Współczesne szczepionki są bardzo skuteczne i bezpieczne, zapewniając ochronę na okres 1-3 lat. W Polsce szczepienie przeciwko wściekliźnie jest obowiązkowe dla psów, ale zalecane również dla kotów, szczególnie wychodzących. Szczepienie podstawowe wykonuje się u kociąt po ukończeniu 12 tygodnia życia, a następnie należy regularnie podawać dawki przypominające.

W przypadku podejrzenia kontaktu kota z chorym zwierzęciem należy:
– Natychmiast skontaktować się z lekarzem weterynarii, nie czekając na rozwój objawów
– Izolować zwierzę od innych przez okres minimum 15 dni
– Nie dotykać kota bez rękawiczek ochronnych i zachować szczególną ostrożność
– Zabezpieczyć rany jeśli występują, stosując środki antyseptyczne
– Zgłosić przypadek odpowiednim służbom weterynaryjnym i sanitarnym

Ciekawostka: Louis Pasteur opracował pierwszą szczepionkę przeciwko wściekliźnie w 1885 roku. Została ona początkowo przetestowana na 9-letnim chłopcu, Josephie Meisterze, który został pogryziony przez wściekłego psa. Dzięki szczepionce chłopiec przeżył, co było przełomem w walce z tą chorobą. Meister później został portierem w Instytucie Pasteura i pracował tam przez 45 lat.

Leczenie i rokowania

Niestety, po wystąpieniu objawów wścieklizna jest chorobą nieuleczalną i zawsze kończy się śmiercią zwierzęcia. W historii medycyny odnotowano jedynie pojedyncze przypadki wyleczenia ludzi z objawowej wścieklizny, przy zastosowaniu tzw. protokołu Milwaukee, ale metoda ta nie znajduje zastosowania u zwierząt. Dlatego tak ważna jest profilaktyka i szybka reakcja w przypadku podejrzenia kontaktu z chorym zwierzęciem. Jeśli kot został zaszczepiony i doszło do kontaktu z chorym zwierzęciem, należy podać dawkę przypominającą szczepionki w ciągu 48 godzin od ekspozycji, co znacząco zwiększa szanse na uniknięcie rozwoju choroby.